OWSIKI

Zatrucia pokarmowe

Brudne ręce oraz cały szereg okoliczności związanych z nieprzestrzeganiem higieny osobistej i żywienia jest przyczyną biegunki. Pasożyty (bakterie, wirusy, grzyby) wnikają przez przewód pokarmowy człowieka zwykle z zanieczyszczoną żywnością lub wodą. Taką właśnie drogą dochodzi do zatrucia pokarmowego, które wcale nie jest rzadkie.
Wywołują je różne bakterie, najczęściej pałeczki Salmonella lub gronkowce. W kilka do kilkunastu godzin po spożyciu zakażonego pokarmu pojawiają się wymioty, biegunka, bóle brzucha, gorączka. Zwykle są to produkty mleczne, lody, ciastka z kremem, jaja, mięso. Zatrucie pokarmowe trwa kilka dni, ale w niektórych przypadkach schorzenie przebiega ciężko i może nawet prowadzić do ciężkiego odwodnienia i innych komplikacji zdrowotnych. Istnieje koło 2000 gatunków pałeczek Salmonella.
W Stanach Zjednoczonych najwięcej, bo około 33% wszystkich zatruć pokarmowych, wywołują pałeczki Salmonella, 25% przypadków – gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus), a 17% zachorowań – Clostridium perfringens.

Profilaktyka salmonellozy
Profilaktyka salmonellozy człowieka wymaga wielokierunkowych działań, z których część, jak zaopatrzenie w pasze wolne od pałeczek Salmonelli oraz eliminacja zwierząt zakażonych, są domeną służby weterynaryjnej. Systematyczny wzrost nosicielstwa u ludzi wymaga rygorystycznego przestrzegania okresowych badań, szczególnie wśród pracowników przemysłu spożywczego. Szerzeniu salmonellozy sprzyja przygotowanie produktów żywnościowych z wyprzedzeniem i niewłaściwe ich przechowywanie, niedogotowywanie potraw oraz nieprzestrzeganie zasad higieny. Mleko surowe nie powinno być dopuszczone do sprzedaży, a więc do konsumpcji. Należy pamiętać o ogólnej zasadzie, że im bardziej zanieczyszczona jest powierzchnia jaja tym większe niebezpieczeństwo obecności w nim pałeczek Salmonelli.  Bakterie mogą bowiem wnikać z powierzchni do jego wnętrza nawet po kilku dniach przechowywania. Należy unikać jaj nadtłuczonych. W przypadku zainfekowania nioski, pałeczki Salmonelli dostają się do żółtka jeszcze przed uformowaniem skorupki. W tym wypadku konieczne są zabiegi (gotowanie, smażenie) doprowadzające żółtko do temperatury ponad 70″C i utrzymanie jej przez kilka minut (konsystencja żółtka prawie twarda). Gotowanie jaj „na miękko” lub jednostronne smażenie przez 2 min. jest niewystarczające do zabicia pałeczek Salmonelli. Każde jajo przed użyciem winno być starannie umyte. W publikacjach ostatnich lat donoszono, że w Anglii, USA, Hiszpanii i Niemczech wiele ognisk salmonellozy było spowodowane konsumpcją jajek.

Dur brzuszny
Dur brzuszny jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną przez pałeczki duru brzusznego. Źródłem zakażenia jest chory człowiek, względnie nosiciel. Nosicielstwo polega na tym, że w ustroju człowieka, który przebył dur brzuszny, obecne są zarazki, wydalane z kałem. Pałeczki duru brzusznego mogą przebywać w jelitach lub np. w pęcherzyku żółciowym nosiciela nawet przez kilka lat.
Choroba ma charakter sezonowy, a zatem do zakażenia dochodzi przez przewód pokarmowy zwykle latem lub jesienią. Człowiek zapada na dur brzuszny zwykle po spożyciu zakażonej wody lub żywności. Pałeczki duru brzusznego przenoszone są przez muchy. Od wniknięcia zarazków do organizmu mija zwykle 10-14 dni zanim rozwinie się choroba. Jest to bezobjawowy okres wylęgania się duru brzusznego. Później występuje gorączka, ból głowy i brzucha, zaparcia stolca lub biegunka oraz nieżyt oskrzeli. Na skórze brzucha i klatki piersiowej, wyjątkowo na twarzy, pojawia się różyczka durowa, mająca postać różowych plamek.
Obecnie przebieg duru brzusznego jest inny. Większość zachorowań ma przebieg nietypowy, np. pod postacią biegunki lub podrażnienia pęcherzyka żółciowego czy wyrostka robaczkowego. Natężenie objawów chorobowych może być tak niewielkie, że chorzy nawet nie przebywają w łóżku. Łagodny przebieg duru zdarza się u ludzi szczepionych przed laty, u których odporność poszczepienna zaczęła wygasać.
Profilaktyka przeciwdurowa opiera się na szczepieniach ochronnych. Dostępna jest szczepionka pełnokomórkowa, bakterie zabite formaldehydem – szczepionka Ty oraz szczepionka skojarzona z toksoidem tężcowym TyT. Stosuje się zwykle od 5. do 60. roku życia.
Szczepieniami przeciw durowi brzusznemu w Polsce objęte są tylko osoby najbardziej narażone. Dotyczy to mieszkańców terenów o szczególnie złym stanie sanitarnym oraz osób, których praca lub warunki bytowe stwarzają podwyższone ryzyko zakażenia. Są to pracownicy wodociągów, kanalizacji, zakładów oczyszczania miasta, pewne grupy pracowników służby zdrowia oraz osoby z otoczenia nosicieli. Decyzję o przeprowadzeniu obowiązkowych szczepień na danym terenie podejmuje inspektor sanitarny. Zapobieganie durowi brzusznemu polega na przestrzeganiu ogólnych zasad sanitarno-higienicznych, aktualnych w stosunku do wszystkich chorób przenoszonych drogą pokarmową. Należycie zbudowane i zabezpieczone przed zanieczyszczeniami studnie, prawidłowo zlokalizowane i urządzone śmietniki oraz miejsca zsypywania śmieci, czysta pod względem bakteriologicznym woda wodociągowa, przestrzeganie warunków sanitarnych w ustępach, mycie owoców i jarzyn oraz tępienie much to istotne elementy profilaktyki.

Promieniowanie słoneczne
Wiosną i latem nasila się promieniowanie ultrafioletowe (UV), które stanowi część promieniowania słonecznego docierającego do ziemi. Powstaje ono na słońcu w wyniku łańcuchowych reakcji termonuklearnych. Promieniowanie UV składa się z trzech typów promieniowania różniących się między sobą skutkami biologicznymi. Promieniowanie UV-B, posiadające długość fali w granicach 320-280 nm, jest odpowiedzialne za efekt opalania. Eksperci z Międzynarodowej Agencji Badania Raka (IARC) uważają, że bardzo groźny nowotwór skóry, jakim jest czerniak, oraz inne mniej groźne raki skóry są przyczynowo związane z działaniem promieniowania UV w zakresie od 250 do 350 nm. Należy jednak pamiętać również o korzystnym działaniu UV, np. na biosyntezę witaminy D w skórze i tym samym na gospodarkę wapniowo-fosforanową ustroju. Promieniowanie UV poprawia kondycję fizyczną. Istnieją obserwacje odnośnie wzrostu czerwonych i białych ciałek krwi po nasłonecznieniu. Z drugiej strony wiadomo, że UV działa szkodliwie na oczy — rogówkę i spojówkę oraz osłabia mechanizmy immunologiczne organizmu. Zaleca się zatem umiarkowane opalanie rekonwalescentom, osobom osłabionym oraz posiadającym mało pigmentu w skórze, a także zażywającym niektóre leki (np. dziurawiec, wibramycynę).
Przy dłuższym nasłonecznieniu powinno się używać okularów przeciwsłonecznych ze szkłami, które pochłaniają UV oraz przewiewną odzież. Na odsłoniętą skórę stosuje się co kilka godzin, także podczas kąpieli morskiej czy w basenie, kremy ochronne (na opakowaniu winien być umieszczony wskaźnik absorpcji UV).
Aktualny stan wiedzy nad biologicznymi skutkami ekspozycji na UV nie pozwala określić, jaki czas przebywania na słońcu i w jakiej porze roku jest bezpieczny i nie wywołuje raka skóry. Bezwzględnie należy unikać opalania wywołującego oparzenia skóry oraz kąpieli słonecznych pomiędzy 11.00-14.00.

Pyłkowica
Kwitnienie drzew i traw jest ciężkim okresem dla alergików. Osoby uczulone na pyłki roślinne cierpią wówczas z powodu pyłkowicy. Świąd oczu, łzawienie, przekrwienie spojówek, napadowe kichanie, cieknąca wodnista wydzielina z nosa to główne objawy tego schorzenia. W USA choruje na nią około 10% populacji. Na pyłki traw i zbóż jest uczulone około 82%, pyłki drzew – 38%, bylicy – 8,1% populacji. Nawet wczesne dzieciństwo nie chroni przed pyłkowicą, bowiem chorują na nią już czteromiesięczne dzieci. W późniejszym wieku około 1/3 alergików zapada na astmę oskrzelową. Charakter objawów pyłkowicy uzależniony jest od miejsca kontaktu pyłków z błoną śluzową. Może to być nos, spojówki, usta, gardło, krtań czy oskrzela.
Okres kwiecień-maj jest najgorszy dla uczulonych na pyłki kwitnących drzew, maj-czerwiec – dla osób wrażliwych na kwitnące trawy, czerwiec-sierpień – dla uczulonych na pokrzywę, bylicę i rośliny kosmowate.
Leczenie pyłkowicy polega na maksymalnym ograniczeniu kontaktu z pyłkami poprzez zamykanie okien, stosowanie klimatyzacji, unikanie przebywania na terenach wiejskich oraz spacerów po łąkach. Wyraźna poprawa następuje po przejściu z łąki do lasu. Liście i pnie drzew utrudniają ruch pyłków traw i chwastów. Największym wrogiem dla alergików jest poranna mgła, zawierająca duże ilości pyłków opadających nad ranem z atmosfery. Alergicy powinni więc unikać wiosennych i letnich wyjazdów poza miasto oraz przejazdów przez tereny wiejskie. Stosowanie leków nie zwalnia od konieczności unikania kontaktu z alergenami. Możliwe jest odczulenie chorego specjalnymi szczepionkami. Średni czas leczenia wynosi około 4 lat.

Użądlenia przez błonkówki
Innym problemem wakacyjnym jest niebezpieczeństwo użądlenia przez błonkówki: szerszenie, osy, trzmiele, pszczoły. Jad tych owadów jest mieszaniną silnych enzymów i peptydów.
Gatunkiem, który najczęściej powoduje reakcje alergiczne w naszym kraju, jest pszczoła miodna, która żądli wiosną i latem. Objawy, jakie występują po użądleniu, mogą być miejscowe lub uogólnione. Odczyny miejscowe to obrzęk, zaczerwienienie, świąd i bolesność w miejscu ukłucia. Osiągają często duże rozmiary i trwają co najmniej 24 godz. Reakcja uogólniona polega na pojawieniu się pokrzywki i obrzęków w różnych okolicach ciała oraz duszności. W ciężkich przypadkach uczulenia dochodzi do wstrząsu anafilaktycznego, manifestującego się spadkiem ciśnienia, zasinieniem powłok ciała i utratą przytomności. Zgon osoby użądlonej jest spowodowany obrzękiem górnych dróg oddechowych. Wymienionym objawom, zarówno w przypadkach alergii miejscowej jak i ogólnej, może towarzyszyć złe samopoczucie, zawroty głowy, stan pobudzenia nerwowego, lęk, ból brzucha, nudności i wymioty. Przyczyna alergii na jady owadów przez długie lata była nieznana.
Dopiero w roku 1974 grupa naukowców pod kierunkiem prof. Reismana stwierdziła, że istotą uczulenia jest wytwarzanie przeciwciał IgE w następstwie wprowadzenia jadu do organizmu człowieka. Zapobieganie użądleniu polega w pierwszym rzędzie na unikaniu miejsc, gdzie przebywają owady, to jest łąk i pasiek. Użądlenia przez pszczoły najczęściej zdarzają się w czasie spacerów boso po łąkach, a także podczas jazdy na motocyklu czy rowerze. Osoby uczulone w trakcie przebywania w sąsiedztwie pszczół i os nie powinny używać wonnych mydeł, lakierów, perfum oraz nosić barwnej odzieży. Najniebezpieczniejsze kolory to biały, zielony i jasnobrązowy.
Leczenie alergii na jad owadów (tzw. immunoterapia) jest stosowana od wielu lat, i to z pozytywnym skutkiem. Jad podaje się podskórnie w kilkutygodniowych odstępach czasu, we wzrastających dawkach. Leczeniu takiemu winni się poddać wszyscy pacjenci, u których już kiedyś wystąpił wstrząs anafilaktyczny po użądleniu. Osoby, u których po użądleniu pojawiły się tylko reakcje miejscowe, niekiedy nawet duże, nie są poddawane leczeniu odczulającemu jadem! Dzieci stanowią specjalną grupę pacjentów alergicznych, ponieważ większość z nich traci wrażliwość na jad z wiekiem, i dlatego podjęcie immunoterapii wymaga szczególnego rozważenia. Immunoterapia jadem jest postępowaniem bezpiecznym, należy ją prowadzić przez 2-3 lata. Odczyny miejscowe lub słabo nasilone reakcje uogólnione występują rzadko. Osoby wrażliwe na jad owadów winne zabezpieczyć się na wypadek użądlenia. Najskuteczniejszym sposobem jest noszenie przy sobie automatycznej strzykawki zawierającej odpowiednio dobraną dawkę hydrokortyzonu oraz kilka tabletek wskazanego przez lekarza leku antyhistaminowego.
Pierwsza pomoc
Osoby uczulone powinny zabezpieczyć się w zestaw przeciwwstrząsowy. Taki zestaw leków podany natychmiast po użądleniu wprawdzie ratuje życie, ale zabezpiecza tylko na krótki okres czasu. Nawet w wypadku całkowitego cofnięcia się objawów uczulenia, mogą one wrócić po 6-8 godz. Osoby, które przebyły już wstrząs po użądleniu przez błonkówkę, powinny pozostawać pod obserwacją medyczną 48 godzin. W przypadku uczulenia typu I i II wystarczy zażyć sam lek przeciwhistaminowy.
Błonkówki żądlą tylko po sprowokowaniu przez człowieka. Dlatego gniazda tych owadów powinny być usuwane fachowo, przez osoby odpowiednio zabezpieczone w maskę i kombinezon.

Choroby powstałe na skutek turystyki  zagranicznej.
Do najczęściej występujących chorób związanych z turystyką do krajów tropikalnych zalicza się:
Malarię (Plasmodium falciparum).
Gorączkę Denga i żółtą gorączkę (arbowirusy z rodziny FIavaviridae).
Wirusowe zapalenie wątroby (typu A, B i E).
Riketsjozy (przenoszone przez kleszcze).

Stopień zagrożenia zależy także od miejsca pobytu. I tak, występowanie zespołów biegunkowych określa się z częstością 0,6-94% podróżujących, średnio 25-55 %. Największy stopień zagrożenia dotyczy Egiptu, Azji Południowo-Wschodniej (Indie, Nepal, Tajlandia), a także Ameryki Południowej (Meksyk). Nie należy zalecać antybiotykoterapii przy wystąpieniu kilku luźnych stolców, ponieważ pospolitym stanem jest niestrawność wywołana zmianą sposobu żywienia lub przyspieszenie perystaltyki jelit spowodowane stresem związanym z podróżą. Odczuwany wówczas dyskomfort w jamie brzusznej.

Zagrożenie HIV, rzeżączką, kiłą dotyczy seks turystyki, przede wszystkim w Afryce.
Niespodziewanym skutkiem podróży może być muszyca wywołana przez wniknięcie do skóry Cordylobia anthropophaga lub innych muchówek. Człowiek staje się przypadkowym żywicielem tych owadów, których larwy wywołać mogą ograniczony stan zapalny skóry. 9 % zmian skórnych związanych z pobytem w tropiku to muszyca. Zaleca się stosowanie repelentów na skórę w tropikalnym środowisku, gdzie przebywają bawoły i inne zwierzęta.

Malaria
Malaria (zimnica) jest najczęstszą chorobą transmisyjną przenoszoną przez komary. Manifestuje się dreszczami, gorączką, zlewnymi potami, powiększeniem wątroby, śledziony oraz żółtaczką. Napady gorączki występują okresowo co 48 lub co 72 godziny w zależności od gatunku pierwotniaka wywołującego malarię. Nawroty choroby mogą wystąpić po miesiącach, a nawet latach. Około 40-45% ludności żyje na terenach zagrożonych malarią – są to Afryka, Ameryka Południowa, Azja. W Polsce rejestruje się każdego roku około 50 przypadków malarii importowanej. Na całym świecie umiera z powodu malarii około 2 miliony osób. Brak szczepionki przeciw malarii.
Profilaktyka niefarmakologiczna. Jak najszczelniejsza ochrona ciała (długie rękawy i spodnie, grube skarpety, nakrycia głowy); stosowanie repelentów na odkryte części ciała; stosowanie moskitiery nasączonej repelentem.
Profilaktyka farmakologiczna. Zaleca się podanie leków: albo Lariam lub Savrine.
Zakażenie meningokokowe
Najwyższą zapadalność na zakażenia meningokokowe rejestruje się w Afryce, w tzw. „ pasie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, od Sahary i Senegalu po Etiopię. Do zakażenia dochodzi przez bezpośredni kontakt lub drogą kropelkową na niewielką odległość (do 1 metra). Źródłem zakażenia jest osoba chora lub nosiciel. Na początku 2000 r. wystąpiły epidemie wywołane przez meningokoki w Arabii Saudyjskiej i Burkina Faso oraz w Chinach, Indiach, Nepalu i Mongolii. Meningokoki wywołują ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz posocznicę. Śmiertelność wynosi 5-15%.
Profilaktyka. Polecane jest szczepienie ochronne: dostępne szczepionki w Polsce to Meningo A+C, NeisVac-C i Meningitec. Warunkiem wjazdu do niektórych krajów jest certyfikat szczepienia.